هنری که به ویترین فراموش شده ها می رود - مجله فروشگاهی

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرنگاران، هنر نقاشی با گوشت وپوست مردم ایران اجین بوده و هست و تقریباً همه ما در دوران کودکی با این هنر ایرانی آشنا می شویم؛ از طرفی تقریباً همه ما ایرانی ها معترفیم نگاه به آثار اساتید این فن از حسین بهزاد و مرتضی کاتوزیان گرفته تا آثار کمال الملک و استاد فرشچیان، روح انسان را آرامش می دهد.

یکی از رشته های نقاشی که یادگار دوره صفویه ایران است، نقاشی پشت شیشه است که در دوره صفویه از اروپای شرقی و هند و چین وارد ایران شد، این نوع نقاشی برخلاف دیگر هنرهای وارداتی، بلافاصله بعد از ورود به کشور، رنگ و بویی بومی به خود گرفت و در آثاری که با این تکنیک خلق شده اند، کمتر با نمونه های تقلیدی از کارهای مشابه غربی برخورد می کنیم.

متأسفانه در حال حاضر این هنر از رشته های منسوخ شده نقاشی است و برای ایرانی که مهد تمدن های بزرگ به خصوص مهد هنرمندان نقاشی است، این اتفاق بسیار غم انگیز است؛ برای آنالیز این موضوع به سراغ استاد مهرنوش بشارت، یکی از اساتید معدود این رشته رفتیم.

خبرنگاران: نقاشی پشت شیشه چیست و چه تفاوتی با رشته های نقاشی دیگر دارد؟

بشارت: این رشته از بنادر جنوبی ایتالیا، وارد بندرعباس شد و از صفویه تاکنون قدمت دارد، در ابتدا باید نکته ای راجع به رشته ای که خیلی ها آن را با نقاشی پشت شیشه اشتباه می گیرند، صحبت کنیم و آن هم نقاشی روی شیشه یا ویترای است؛ روش کار در نقاشی پشت شیشه با نقاشی روی بوم و نقاشی روی شیشه (ویترای) فرق دارد. نقاشی پشت شیشه بر خلاف نقاشی معمولی کار آسانی نیست، زمانی که نقاش روی کاغذ و یا بوم نقاشی می نماید به آنچه که انجام می دهد مسلط است و در سرانجام نیز به سادگی به قلم گیری می پردازد ولی در نقاشی پشت شیشه این روش به گونه ای دیگری انجام می پذیرد، به این معنی که وارو و برعکس کار می کنیم و قسمت های حساس سرانجامی در آغاز کار انجام می گردد، ابتدا جزئیات و ظرایف کار انجام می گردد و سپس به رنگ های اصلی و رنگ آمیزی زمینه پرداخته می گردد؛ مثلاً اگر خالی بر روی گونه یک زن وجود داشته باشد، باید آن خال را قبل از رنگ کردن صورت قرار داد یا گلوبند زرینی که به گردن اوست با تمام مظاهرش نقاشی و سپس گردنش رنگ آمیزی گردد و این کار این هنر را بسیار ظریف می نماید ولی در ویترای اینگونه نیست.

یکی دیگر از تفاوت های ویترای با نقاشی پشت شیشه این است که رنگ های ویترای بر پایه تینر و آب است ولی رنگ های نقاشی پشت شیشه، رنگ های برپایه روغن و الکل است؛ همچنین ویترای جزء 250 رشته مصوب صنایع دستی نیست، اما نقاشی پشت شیشه جزء صنایع دستی ثبت شده و مصوب ایران است.

تفاوت مهم بعدی نقاشی پشت شیشه با نقاشی روی بوم یا هر زمینه دیگر این است که در نقاشی روی بوم، اشتباهات را می توان با رنگ ها برطرف کرد اما در نقاشی پشت شیشه رنگ اشتباه را با رنگ دیگر نمی توان درست کرد، بلکه باید رنگ های زده شده را پاک و از نو آغاز کرد.

خبرنگاران: از مواد اولیه مورداحتیاج این رشته بگویید، آیا مواد اولیه خاصی احتیاج دارد و اینکه این مواد در ایران وجود دارند و فراوری می شوند؟

بشارت: ببینید! در نقاشی پشت شیشه علاوه بر رنگ از مواد ترکیبی استفاده می گردد؛ همچنین در گذشته برای اینکه کار جلوه خاصی پیدا کند، از ورقه های طلا استفاده می کردند، از جمله افرادی که از طلا برای ارائه آثارش استفاده می کرد، استاد غضنفر کُرد بود، در این کار، از همه انواع رنگ های گیاهای، روغنی، پایه های آب، پایه های الکلی و روغنی استفاده می گردد.

خبرنگاران: گفته می گردد که رشته نقاشی پشت شیشه در حال منسوخ شدن است، به نظر شما علت این اتفاق غم انگیز چیست؟

بشارت: این رشته، از نظر تکنیکی، کار مسئله ای است و هنرمندانی که در این رشته کار می نمایند ممکن است دیرتر از هنرمندان تجسمی به نتیجه برسند؛ کار در این رشته با ظرافت پیش می رود و مرحله به مرحله انجام می گردد، نکته جالب اینجاست که بعد از هر مرحله باید اجازه داد کار خشک گردد و بعد وارد مرحله بعد شد؛ از طرفی تعداد افرادی که به صورت حرفه ای در این زمینه کار می نمایند و تعداد استادکارها شاید به اندازه انگشتان یک دست هم نرسد.

خبرنگاران: چقدر زمان می برد؟

بشارت: زمان فراوری یک نقاشی پشت شیشه بستگی به سایز و سوژه آن دارد، اگر سوژه نقاشی پرکار باشد، دیرتر قابل انجام است یا اگر نقاشی روی آینه باشد، دیرتر انجام می گردد، اما در کل، برای یک کار 50 در 70 سانتی متر که روی آینه بخواهد انجام گردد، حدود یک تا سه ماه زمان احتیاج است.

خبرنگاران: هزینه فراوری یک نقاشی پشت شیشه چقدر است؟

بشارت: هزینه آن هم بستگی به سایز و نوع سوژه و پردازش رنگ دارد، اما مثلاً یک تابلوی ریزکار 30 در 40 سانتی متر، حدود 300 تا 500 هزار تومان هزینه فروخته می گردد.

خبرنگاران: علل منسوخ شدن این رشته چیست؟ چه باید کرد؟

بشارت: ببینید! متأسفانه اطلاع رسانی کامل و مناسبی روی رشته های در حال منسوخ شدن صنایع دستی صورت نمی گیرد، برای این کار باید کتاب های مختلفی منتشر و این رشته باید در دانشگاه وارد گردد و کد رشته ای پیدا کند، در حالی که هم اکنون در دانشگاه ها، واحد مجزایی وجود ندارد و اساتید فقط به شرح چند خطه برای این رشته می پردازند؛ با این روش تدریس در دانشگاه ها، باید منتظر منسوخ شدن بسیاری از رشته های صنایع دستی بود.

خبرنگاران: موزه ای هم در ایران با نام موزه نقاشی پشت شیشه وجود دارد.

بشارت: بله! این موزه، دومین موزه نقاشی پشت شیشه جهانست، در کل ما دو موزه در جهان داریم که یکی در فلورانس ایتالیا و دیگری در تهران است.

موزه نقاشی پشت شیشه

خبرنگاران: آیا این رشته کاربرد امروزی هم دارد؟

بشارت:کاملاً، مواردی چون، در پنل ها، پاروان ها، سقف ها، بالای شومیه، میز و جایگاه ها این هنر قابل استفاده است.

خبرنگاران: موانع رشد این رشته از نظر شما چیست؟

بشارت: ببینید! این رشته بسیار زیبا و ظریف، باید به رخ کشیده گردد، برای این کار، شرکت در نمایشگاه ها یکی از راهکارهای اساسی برای این اتفاق مهم است، اما به اعتقاد بنده، برای رشته هایی که در حال منسوخ شدن هستند، معاونت صنایع دستی باید تمهیدات ویژه ای بیندیشد، مثلاً برای اینگونه رشته ها بهتر است حضور در نمایشگاه های داخلی رایگان باشد.

از طرفی به نظر می رسد در معرفی رشته های صنایع دستی ضعیف هستیم، لذا رسانه های گروهی و صدا وسیما باید بیشتر پای کار بیایند و اطلاع رسانی جامعی داشته باشند؛ در این حوزه معتقدم نمایش ورک شاپ های مرتبط با رشته مورد نظر بسیار می تواند در جذب مخاطبان این رشته موثر باشد.

یکی دیگر از راهکارها، حضور در نمایشگاه های بین المللی است که بیشتر کشورهای اروپایی مانند ترکیه خواستار این هنر ایرانی هستند و می توان با حضور در این نمایشگاه ها، ضمن به رخ کشیدن هنر ایرانی، سفارشات زیادی را برای رونق این هنر پذیرفت؛ نقاشی پشت شیشه، یکی از هنرهای دستی ایرانی است که نباید از بین برود.