لایروبی کارون اقدامی برای ادامه حیات رودخانه - مجله فروشگاهی

به گزارش از کارون بزرگ ترین و پرآب ترین رودخانه ایران، واقع در جلگه خوزستان است که از کوه های 2 استان چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد آبیاری می گردد. این رودخانه علاوه بر زیبایی شگفت انگیز که می تواند در جذب سرمایه گذاری برای ایجاد تفریحات آبی پررونق موثر باشد، مکانی برای حمل و نقل کالا های صادراتی و تجاری از اهواز به بنادر بین المللی مانند خرمشهر و آبادان است. (البته بنابر شرحاتی که کمی پایین تر می آید متوجه خواهید شد که آیا امکان تردد کشتی ها در کارون به صرفه است یا خیر؟)

امکان کشتیرانی در صورتی فراهم می گردد که رودخانه بستر مناسبی داشته باشد، از آخرین باری که کشتی های باری و تجاری در اهواز پهلو دریافتد، دهه ها می گذرد. حالا دیگر کارون، نه محل عبور و مرور بارکش های تجاری، بلکه به جایگاه فاضلاب شهری تبدیل شده است. در آب آلوده نیز کسی تمایل به خوشگذرانی و آفتاب گیری ندارد.

طی ماه های اخیر، با توجه به بارش های فراوان و بالا آمدن آب کارون در اواخر سال 97 و نوروز 98، مردم اهواز برای تماشای این صحنه به سوی پارک های ساحلی هجوم بردند. در تمام طول سال، به خصوص تابستان، دیدن جزیره ها در کارون که بنا بر اعتقاد برخی به دلیل لایروبی نکردن پدید می آیند، قلب هر بیننده ای را به درد می آورد و با خود می گوید چه بلایی بر سر بزرگترین رودخانه ایران آمده است!

سال هاست که لایروبی کارون متوقف شده است، ظاهرا دلیل آن نیز مسائل مالی است. اما تصور کنید اگر لایروبی یا استخراج و جابجایی خاک و سنگ در بستر رودخانه، دریا، بنادر، به صورت برنامه ریزی شده و مداوم صورت گیرد، پاکسازی هم موجب عمیق تر شدن بستر رودخانه می گردد و هم شاهد پیدایش جزیره ها در اهواز نخواهیم بود. ضمن آنکه با این اقدام زمینه تفریحات آبی، پهلو دریافت کشتی های تجاری و توسعه گردشگری نیز فراهم گشته و در نتیجه اشتغال زایی را برای جوانان این منطقه در پی خواهد داشت.

مردم خوزستان به دلیل نبود پاکسازی رودخانه ها، در معرض سیل قرار دارند و پیشتر نیز در بسیاری از روستا ها به دلیل طغیان رودخانه، کشاورزان متحمل خسارت های فراوانی شدند. در ایام نوروز و با توجه به بارش های فراوان در سراسر کشور نیز، استان ما از خطر سیلاب در امان نماند. البته این رخداد طبیعی با استفاده از سد های فراوان، وجود تالاب ها، متصل بودن به دریا و زهکشی گسترده، برای کشاورزی تا حدودی مهار شد و از به بار آوردن خسارات بزرگتر جلوگیری نمود.

احمد رضا لاهیجان زاده، مدیر کل محیط زیست استان خوزستان در مصاحبه با خبرنگار از با اشاره به اطلاعات هواشناسی و سازمان آب و برق در مورد بارش باران گفت: امسال یک سال بی سابقه در میزان بارندگی و آورد رودخانه کارون در بازه زمانی مهرماه تا بهمن ماه بوده است. بارندگی ها نه تنها پایین دست رودخانه کارون را سیراب کرده اند بلکه در بالادست نیز آب زیادی وارد سد ها شده به طوری که آب پشت سد مارون پس از 11 سال به میزانی رسیده که دریچه ها را باز کرده اند و دریچه های اضطراری سد کرخه که بعد از ساخت آن تاکنون گگردده نشده بودند، برای اولین بار بازگشایی و رهاسازی آب بین 400 تا 500 متر مکعب بر ثانیه صورت گرفت.

وی در مورد لایروبی و لزوم آن افزود: چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد، استان های اصلی تامین کننده آب رودخانه کارون هستند و پوشش گیاهی این مناطق با توجه به باران های فراوانی که به تازگی نازل شده است آسیب دیده اند. در نتیجه رسوبات این مناطق شسته شده و به رودخانه کارون می ریزند. در بالادست به واسطه این رخداد و راهی شدن رسوبات، معظلی به وجود می آید که پشت سد ها باقی می مانند و موجب کم شدن بستر و عمر بند ها (سد) می گردند در حالی که سد ها باید عمری بلند داشته باشند. در پایین دست نیز به تدریج در میانه رود ته نشین شده و رودخانه عمق واقعی خود را از دست می دهد.

لاهیجان زاده در ادامه با اشاره به فلسفه جلگه خوزستان که از رسوبات 5 رودخانه زهره، کارون، مارون، دز و کرخه به وجود آمده است، بیان داشت: این جلگه طی حمل رسوبات در هزاران سال شکل گرفته است و این فرایند کماکان ادامه دارد. لایروبی رسوبات باید با برنامه ریزی انجام گردد تا رودخانه بتواند به حیات خود ادامه دهد. در گذشته رود ها و سیلاب ها؛ راستا های گوناگونی را به وجود می آوردند. نقشه هوایی کارون یک گذرگاه پرپیچ و خم است، رود جاری زمانی که راستای را با رسوبات پُر می کرد؛ راه دیگری را برای عبور می یافت. هر چند اکنون با ساخت سد دیگر چنین اتفاقی نمی افتد، ولی چون مقدار عبور آب را از نظر حجمی کاهش می دهد و از آنجا که رودخانه گنجایش عبور دبی بالا را ندارد باعث بروز مسائل در پایین دست می گردد.

مدیر کل محیط زیست استان خوزستان در مورد بروز مسائل در پایین دست، اظهار کرد: در روستا ها موجب خسارت به زمین های کشاورزی شده و در شهر ها جاری شدن آب در خیابان ها را در پی دارد. ضمن آنکه با لایروبی و پاکسازی؛ رودخانه پویایی خود را حفظ می کند. یعنی از لحاظ حیات زیستی، رودخانه، شادابی خود را نگه می دارد و تنوع زیستی در آن فراوان می گردد. در حقیقت وقتی عمق رودخانه کم گردد نور خورشید به راحتی به کف آن رسیده و امکان رشد گیاه افزایش می یابد و با توجه به اینکه فاضلاب در رودخانه کارون رها می گردد امکان آلوده شدن بستر، رشد جلبک ها و همچنین ایجاد بوی نامطبوع زیاد می گردد.

این مقام مسئول در انتها و در پاسخ به این سوال که چرا رنگ رودخانه کارون کِدِر است، شرح داد: این موضوع به دلیل بافت زمین شناسی و خاک شناسی جلگه خوزستان است، آب این رودخانه تا شهر گتوند زلال است، ولی در پایین دست به دلیل بافت خاک، تیره می گردد و برهان گل آلود بودن آن نیز در برخی مواقع، بارش باران در بالادست است.

حمید رضا لشکری، معاون حفاظت و بهره برداری از منابع آب استان خوزستان در مصاحبه با خبرنگار از یکی از دلایل لایروبی نشدن کارون را اختصاص ندادن بودجه دانست و گفت: پیشتر منابع لازم را در اختیار ما قرار ندادند و می گفتند در این شرایط خشکسالی لایروبی برای چیست؟ اما حالا پاکسازی نکردن رودخانه موجب طغیان آب شده و خسارت های فراوانی را بر محیط زیست و کشاورزان و مردم وارد کرده است. زمانی دبی کارون 4100 متر مکعب بر ثانیه بوده و حالا به 2500 متر مکعب برثانیه رسیده و چنین زیان هایی را به بار آورده است.

سید ابراهیم حسینی، مدیر حفاظت و مهندسی رودخانه ها و سواحل سازمان آب و برق خوزستان هم در مصاحبه با خبرنگار از با اشاره به اینکه لایروبی کارون 3 بخش دارد، گفت: این 3 قسمت شامل محدوده شهرستان اهواز، اهواز تا خرمشهر و شهر خرمشهر است. در مورد لایروبی راستا رودخانه کارون از اهواز تا خرمشهر، پس از بررسی آن و ارائه راهکار فرض را بر آن گذاشتیم که 8 یا 9 میلیون متر مکعب را به صورت اصولی و برای دبی 3500 متر مکعب بر ثانیه (اگر بخواهیم) پاکسازی کنیم حدود 30 سانتی متر از سطح آب کاهش خواهد یافت. با توجه به هزینه بالای آن که هر متر مکعب 30 هزار تومان است، پس پاکسازی 9 میلیون متر مکعب، 270 میلیارد تومان برآورد مالی می گردد که به صرفه نیست و در نتیجه می توان آن را در روستا هایی که در معرض سیل قرار دارند مدیریت کرد و دایک های جزئی زده گردد که هزینه ای بالغ بر 500 میلیون تومان را در بر می گیرد.

این مقام مسئول با تاکید بر اینکه اعتبارات لایروبی کارون از سال 93، صفر است و ما بنا بر رسالت خود هر گاه که لازم باشد وظیفه مان را انجام می دهیم، اذعان داشت: از سال 1384 تا سال 1393 نزدیک به 6 میلیون و 4 صد هزار متر مکعب از رودخانه کارون لایروبی شد و پس از آن به دلیل صفر شدن اعتباراتِ طرحِ سازماندهی کارون این اقدام متوقف شد، اما اگر اعتبارات تخصیص داده گردد ما نیز بنا بر تعهد خود کار را انجام می دهیم.

هر چند که لایروبی هزینه های بسیار زیادی دارد، اما لازم است بدانیم وقتی که بر روی رودخانه ها سد احداث می گردد به دلیل کُند شدن سرعت آب، رودخانه باید به طور مرتب لایروبی گردد تا از بروز حوادثی مانند سیل و زیان های آن جلوگیری گردد. البته ساخت سیل بند نیز یکی از راهکار هایی است که از طرف سازمان آب و برق خوزستان ارائه می گردد، ولی سیل های اخیر درس های زیادی به ما داده است. مثلا نشان داد که سیل بند ها هم نمی توانند در مقابل خروش رود مقاومت کنند و بسیاری از آن ها در مناطق و شهر های مختلف نتوانستند جلوی ورود آب را بگیرند، که مردم، نیرو های نظامی و جهادی با ایجاد و تقویت سیل بند ها تا حدودی مانع ورود آب به برخی مناطق شدند.

به هر حال این موضوع می طلبد تا تمامی سازمان ها و دستگاه ها برای مقاوم شدن در برابر سیلاب دور هم گرد آیند و چاره ای اساسی اندیشه کنند.

گزارش از ساسان ناصری زاده