امر زیارت را با مرزگذاری نمیتوان مدیریت کرد - مجله فروشگاهی

سعید خدیوی، عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی اظهار کرد: بطور کلی مسئله زیارت یکی از موضوعاتی است که به علت معین نبودن مسئول و متولی امر زیارت که تنها مختص شهر مشهد نیست، باعث شد تا نتوانیم قضاوت درستی در رابطه با امر زیارت داشته باشیم.

وی افزود: سازمان حج و زیارت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان اوقاف و امور خیریه و تولیت های اماکن مقدس شهرهای زیارتی مانند مشهد درگیر امر زیارت هستند، اما به علت ساختار فقهی و تا حدودی حقوقی به گونه ای نیست که نهاد و نظام حکمرانی در آنها یک نظام سلسله مراتبی معین با تقسیم وظایف مشخص باشد.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی توضیح داد: سازمان حج و زیارت متولی امر زیارت در خارج از مرزهای ایران است و میراث فرهنگی و گردشگری باید موضوع گردشگری را راهنمایی کند. اما بعضی مواقع گردشگری و مسئله زیارت با هم پیوند می خورند. از طرف دیگر سازمان اوقاف و امور خیریه متولی بقاع متبرکه به خصوص مکانهایی که تولیت آنها معین نیست، مدیریت را در امر زیارت انجام می دهند.

وی ادامه داد: موضوع زیارت پیرامون بقاع متبرکه در مشهد، ری، شیراز و شهرهایی از این دست که متولی مجزایی دارند باعث می گردد که نتوان با یک مدیریت واحد و فرماندهی معین در امر زیارت روبرو بود. البته باید گفت که این مسئله در شهرهای زیارتی همانند مشهد بیشتر تشدید می گردد، زیرا علاوه بر نهادهایی که ذکر شد خود بقعه متبرکه هم تا حدودی متولی جدی امر زیارت است.

خدیوی پیرامون اینکه امر زیارت را با مرزگذاری نمیتوان مدیریت کرد، مطرح کرد: استانداری و شهرداری مشهد هم در کنار دیگر مجموعه ها به حوزه مدیریت زیارت ورود نموده اند و این تکثر متولیان که بخشی از آن به علت ساختارهای فقهی و حقوقی تشدید شده، باعث شده است نتوان قضاوت درستی در رابطه با موضوع مدیریت امر زیارت بطور کلی در کشور و بطور خاص در مشهد داشت.

هزینه ارائه خدمات به زائران نسبت به دیگر شهرها پایین تر است

وی اظهار داشت: اما اگر بخواهم یک قضاوت حداقلی در رابطه با اتفاقات مثبتی که در شهر مشهد و به طور خاص در حوزه مدیریت زیارت اتفاق افتاده، داشته باشم این است که هزینه ارائه خدمات به زائران و مسافران نسبت به شهرهای دیگر بسیار پایین تر است. بدین معنا که سفر به شهر مشهد در مقایسه با سایر شهرهای ایران یک سفر مقرون به صرفه قیمت و با کیفیت است که نقطه مثبت و ویژگی قابل توجهی بشمار می رود. البته در این حوزه همه ذینفعان بویژه بخش خصوصی نقش پر رنگ تری داشته اند؛ بنابراین می توانیم ادعا کنیم که شهر مشهد امروز یک سفر مقرون به صرفه و با کیفیت را در مقایسه با سایر شهرهای ایران برای ایرانیان و کشورهای همسایه فراهم نموده است.

اغتشاش بصری و هویتی یکی از نقاط منفی مدیریت زیارت در مشهد است

خدیوی در مورد نقاط منفی مدیریت زیارت در شهر مشهد افزود: موردی که بسیار آزار دهنده است و بطور کلی میتوان مقصر را گروه یا نهاد خاصی دانست؛ اغتشاش بصری، هویتی و عملکردی در حوزه زیارت است. بخش زیادی از این اغتشاشات بصری یا معنایی که در کالبد، عملکرد و حتی در شرایط بافت مرکزی شهر مشهد دیده می گردد، کیفیت زیارت را کاهش داده و باعث شده است مردم آنگونه که باید و شاید با امر زیارت ارتباط برقرار ننمایند؛ بنابراین به نظر می رسد این امر ناشی از نامعین بودن انتظارات ما در امر زیارت در دوران مدرن است.

وی افزود: زیارت به عنوان یکی از قدیمی ترین الگوهای سفر در دوران سنت، انتظارات افراد را برآورده ساخته است. امروز که ما در دوران مدرن زندگی می کنیم بطور کلی انتظار افراد از زیارت تا حدودی نامعین است که چه سفر زیارتی با کیفیت تلقی می گردد.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی بیان نمود: بطور کلی آن موردی که در ساحت معنا اتفاق افتاده و نامعین بودن تکلیف و انتظار ما از امر زیارت در دنیای مدرن نشان می دهد که اغتشاش بصری، عملکردی و کالبدی در بافت مرکزی شهر زیارتی مشهد و استان احتیاجمند این است که گروه ها و متخصصان مختلف فارغ از مسائل سیاسی و جناحی به شکل تخصصی روی این موضوع تامل نمایند. برای این کار احتیاج است که ادبیات نظری بین المللی را آنالیز نموده و مواردی چون مسائل داخلی، نگاه اسلام به موضوع زیارت و سفر را کنار هم قرار دهند تا به یک منظومه معنایی و انتظار معین در رابطه با زیارت دست یابند.

سند کمی و کیفی زیارت احتیاجمند بازنگری دقیق است

وی با اشاره به اینکه بخشی از کوشش ها در سند کمی و کیفی زیارت صورت گرفته، اظهار کرد: با این وجود اما به نظر می رسد که این سند احتیاج به بازنگری دارد و احتیاجمند این است که تبدیل به یک گفتمان مورد اجماع در میان نخبگان و ذی نفعان زیارت گردد. البته اگر این موضوع مورد اجماع گروه های مختلف نباشد این اغتشاش بصری و ناهماهنگی در عملکرد حوزه های مختلف زیارت توسعه پیدا خواهد نمود که ثمره آن کاهش کیفیت زیارت و گردشگری در شهر مشهد آن هم در بلند مدت خواهد بود.

خدیوی گفت: بنابراین این موضوع، یکی از مهمترین نقاط منفی است که در حوزه مدیریت زیارت وجود دارد و نظام حکمرانی باید بتواند امر زیارت را به صورت مطلوب پیاده کند. اینکه حوزه های مختلف زیارت در بخش های گوناگون و در گونه های مختلف گردشگری شهر توسعه پیدا کند، ایرادی ندارد و باید آن را پذیرفت، اما باید با برنامه ریزی و در چهارچوب منظومه زیارت به ارتقای کیفیت سفر یاری قابل توجهی کرد.

وی مطرح کرد: برای اینکه تکثر نهادهای تصمیم گیری در حوزه زیارت حل و فصل و تا حدودی مرتفع گردد، در مجموعه استانداری معاونت زیارت تشکیل و به عنوان متولی سیاست گذاری در حوزه زیارت تلقی شد، اما به علت محدودیت های فقهی و حقوقی به طور معین آستان قدس رضوی به عنوان مهمترین و جدی ترین مجموعه ای که باید در حوزه زیارت سیاست گذاری کند، مستقل از نظام حکمرانی مرکزی به فعالیت خود جامه عمل می پوشاند.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی ابراز کرد: مجموعه شهرداری ها هم در ایران مستقل از سیاست گذاری مرکزی هستند. بطور کلی آستان قدس رضوی از نظر فقهی و به علت اینکه مبتنی بر عایدی وقف است باید دغدغه های واقفان را پیاده سازی کند. مجموعه شهرداری که نظام عایدیی، هزینه ای و برنامه ریزی مبتنی بر الگوهای حکمرانی محلی و نیز استانداری، که مبتنی بر نظام حکمرانی مرکزی است، نقشی را برعهده دارند.

وی افزود: بنابراین ما با سه نهاد روبرو هستیم که از نظر ساختاری نمی توانیم آنها را ذیل هم قرار دهیم تا بتوانیم فرمانده واحد را برای موضوع زیارت در استان معین کنیم اگرچه سعی شد تا حدودی با برگزاری کارگروه های زیارت برنامه ریزی هایی صورت و هماهنگی و همسویی بین این سه نهاد مختلف بوجود آید، اما به علت ماهیت متفاوت این سه نهاد که یکی قدرت خود را از نیروهای محلی یا همان مجاوران می گیرد، دیگری قدرت خود را از واقفان و گروه دیگر که قدرت خود را از مرکز می گیرد، باعث می گردد نتوانیم آنچه که شایسته و بایسته یک نظام حکمرانی واحد و فرماندهی معین برای امر زیارت است، داشته باشیم.

خدیوی در مورد اینکه برای برطرف موضوع باید یک تقسیم وظایف حداقلی صورت گیرد، بیان نمود: با توجه به تفاوت نظام قدرت هر کدام از این نهادها که به هم وابسته هستند و منشا قدرت متفاوت هر کدام از آنها باید مبتنی بر این باشد که به جای تقسیم وظایف موضوعی در پی تقسیم وظایف در امر زیارت باشند؛ به این معنا که مجموعه آستان قدس رضوی به عنوان متولی نزدیک امر زیارت باید مجموعه حرم و بافت پیرامونی را با همکاری شهرداری مدیریت و نظام هماهنگی در بافت پیرامونی بکار گیرد؛ نه اینکه مرزی میان حرم و بافت پیرامونی باشد.

وی اظهار داشت: امر زیارت را با مرزگذاری نمیتوان مدیریت کرد بلکه باید مجموعه حرم یا ساحت مقدس قدسی که آستان قدس رضوی مستقیما مدیریت می نماید تحت مدیریت، نظارت و برنامه ریزی آن نیز باشد. بعلاوه باید برای مجموعه پیرامونی در بافت مرکزی شهر باید هماهنگی مستقیم بین آستان قدس رضوی و شهرداری مشهد صورت گیرد.

مردم نباید احساس نمایند بین حرم و پیرامون آن شکاف معنایی وجود دارد

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی ادامه داد: البته بهتر است که با توجه به طرح تفصیلی جدیدی که برای بافت پیرامونی حرم مصوب شده، نقش زیارت برای آستان قدس رضوی چه از نظر تملک زمین های موجود و چه از جهت ارائه خدمات پررنگ تر باشد. به این معنا که مردم نباید احساس نمایند بین حرم و پیرامون آن، یک شکاف معنایی و کالبدی وجود دارد و این موضوع باید به تدریج کمرنگ شده و بطور تدریجی نقش خود را به مجموعه شهرداری واگذار کند.

وی بیان نمود: مجموعه شهرداری در مرز شهر مشهد باید بیشترین نقش را در هماهنگی با استانداری داشته باشد. مجموعه معاونت زیارت در استانداری در سطح استان و در سطح ارتباط با کشور باید سعی در مدیریت زیارت کند، البته موضوع زیارت احتیاجمند همکاری بین آستان قدس رضوی، شهرداری و استانداری است. قطعا باید همکاری بین این دستگاه ها وجود داشته باشد و هم راستایی سیاست گذاری آنها منوط به معین نقش زیارت و انتظاری که ما در امر زیارت در دوران مدرن داریم، باشد.

خدیوی توضیح داد: به نظر می رسد این تقسیم بندی مبتنی بر جغرافیا در حوزه مدیریتی می تواند به ارتقای کیفیت زیارت و شفاف شدن تقسیم وظایف هر کدام از این دستگاه ها یاری کند. البته این دستگاه ها باید قاعدتا در همراهی و همکاری با یکدیگر باشند. در حال حاضر عملنمودها این گونه است و نوع رفتاری که استانداری در سطح استان و در مراوداتی که در مرکز انجام می دهد مبتنی بر منشا قدرتی است که از مرکز دریافت می نماید. شهرداری هم این گونه است، اما نقش ها باید جدی تر باشد به خصوص نقش آستان قدس رضوی در حوزه پیرامونی حرم که بسیار دارای اهمیت است.

وی گفت: محدوده بلافصل حرم از نظر منابع مالی جذابیت بالایی دارد و ممکن است حضور سوداگران ضربه جدی به امر زیارت بزند. به این علت احتیاج است که آستان قدس رضوی به عنوان متولی که از منابع وقفی و نظام مالی زیارت ارتزاق می نماید در این حوزه ورود پیدا کند تا مانع کاهش کیفیت زیارت در محدوده بلافصل گردد. اما در فواصل دورتر و در یک نظام هماهنگ تر، شهرداری مشهد نیز می تواند به نوعی نقش جدی در موضوع مدیریت زیارت با هماهنگی و هم راستایی با بحثهای سیاست گذاری داشته باشد.