جهاد دانشگاهی چگونه اخلاق در پژوهش را رعایت و نظارت می نماید؟ - مجله فروشگاهی

به گزارش خبرنگاران، اخلاق در پژوهش از ارکان مهم علوم مختلف بخصوص علوم زیست پزشکی بوده و به مرور ضرورت آن بیشتر مورد توجه اندیشمندان دنیا قرار گرفته است. تاریخچه پزشکی دنیا نشان می دهد که برخی پژوهشگران در پژوهش بر نمونه های انسانی و نمونه های حیوانی اصول اخلاق را مراعات ننموده اند و چه بسا عملکرد خود را در راستای پیشبرد علم ضروری تلقی نموده اند. به منظور پیشگیری از سوء استفاده های احتمالی از نمونه های پژوهش (انسان و حیوان)، اصول و قواعدی در بیانیه های بین المللی نورنبرگ در سال 1947، هلسینکی در سال 1975 و بلمونت در سال 1978 تدوین شده و به کشورها توصیه شده است که این اصول اخلاقی را در پژوهش های علوم زیست پزشکی به مورد اجرا گذارند.

در گردهمایی سازمان دنیای بهداشت در سال 1995 نیز مقرر شد که کمیته های اخلاق در پژوهش های علوم زیستی در کشورهای منطقه تشکیل شده و آیین نامه های کشوری اخلاق در پژوهش را تنظیم نمایند که در این راستا کمیته های اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی در سه سطح ملی، دانشگاهی و سازمانی در کشور ایران تشکیل شده است.

کمیته اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی جهاد دانشگاهی در خرداد سال 1394 تشکیل و اعتبارنامه اولیه خود با صلاحیت کمیته اخلاق در پژوهش سطح دانشگاهی را از کمیته ملی اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی، معاونت و تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت اخذ نموده است. در حال حاضر چهار کمیته سازمانی اخلاق در پژوهش نیز شامل کمیته های اخلاق در پژوهش پژوهشگاه ابن سینا، پژوهشگاه رویان، پژوهشکده معتمد و سازمان جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در جهاد دانشگاهی مشغول به فعالیت هستند و پژوهش های گروه تخصصی پزشکی و تمامی پژوهش هایی که در سایر گروه های تخصصی جهاد دانشگاهی در حوزه علوم زیستی انجام می شوند، تحت پوشش این کمیته ها قرار می گیرند.

رعایت اصول اخلاق در پژوهش، مهمترین رسالت کمیته اخلاق جهاد دانشگاهی

حفاظت از حقوق، سلامتی و ایمنی افراد مورد پژوهش، حیوانات مورد آزمایش، جامعه، محیط زیست و پژوهشگران طی پژوهش های زیست پزشکی و همچنین حفظ و دفاع از حیثیت علمی به واسطه دیده بانی رعایت اصول اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی از مهمترین رسالت کمیته اخلاق جهاد دانشگاهی است.

ترویج اصول اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی در کشور

کمیته اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی جهاد دانشگاهی در راستای ایفای مسئولیت خود به گونه ای عمل می نماید تا اصول اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی جهاد دانشگاهی نهادینه گردد. این کمیته با عملکرد خود کوشش می نماید تا مرجع و سرآمد در ترویج اصول اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی در کشور باشد.

ارتقای فرهنگ کاربرد اصول اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی و ارتقای دانش، نگرش و مهارت پژوهشگران و صاحب نظران در خصوص اصول اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی از اصلی ترین راهبردهای کلان کمیته اخلاق جهاد دانشگاهی است.

آنالیز و نظارت پژوهش های جهاد دانشگاهی از نظر تحقق اصول اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی، توانمندسازی اعضای هیات علمی، پژوهشگران و صاحب نظران جهاد دانشگاهی در زمینه اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی و همچنین ترویج فعالیت های مرتبط با کاربرد اصول اخلاقی در پژوهش های زیست پزشکی جهاد دانشگاهی از دیگر اهداف راهبردی این کمیته است.

دفاع از حیثیت علمی پژوهشگران جهاد دانشگاهی خط مشی کمیته اخلاق

پژوهش های زیست پزشکی جهاد دانشگاهی تابع راهنماهای اخلاقی و آئین نامه های کمیته ملی اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است که می تواند با توجه به پیشرفت های علم و فناوری، پیشنهادات مورد احتیاج جهت ارتقای راهنماهای اخلاق در پژوهش را به کمیته ملی اخلاق در پژوهش ارائه نموده و در این راستا همکاری های لازم را انجام دهد.

تمامی پژوهش ها و انتها نامه های دانشجویی جهاد دانشگاهی که مشمول مراعات راهنماهای عمومی و اختصاصی اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی مصوب کمیته ملی اخلاق هستند، باید در یکی از کمیته های اخلاق سازمانی یا در کمیته اخلاق در پژوهش جهاد دانشگاهی مورد آنالیز قرار گرفته و در صورت تایید دارای کد کمیته اخلاق در پژوهش باشند. اصل آثار و نتایج پژوهش های زیست پزشکی فاقد مصوبه کمیته اخلاق در پژوهش، صرف نظر از عواقب و ضمانت های اداری وحقوقی، فاقد اعتبار و غیر قابل استناد و انتشار خواهد بود.

حفظ و حراست از حقوق و حیثیت علمی - پژوهشی جهاد دانشگاهی از تعهدات کمیته اخلاق در پژوهش جهاد دانشگاهی است برهمین اساس در صورت اثبات تخلف از اصول اخلاق در پژوهش، برخورد قانونی با فرد متخلف انجام خواهد شد و در ضمن اگر اتهام وارده اثبات نگردد آنگاه دفاع از حیثیت علمی پژوهشگران جهاد دانشگاهی از وظایف این کمیته است.

پژوهش های مصوب کمیته اخلاق در پژوهش جهاد دانشگاهی و همچنین کمیته های سازمانی اخلاق در پژوهش جهاد دانشگاهی از نظر رعایت راهنماهای اخلاقی در حین اجرا و پس از انتها پژوهش (زمان انتشار نتایج) باید تحت نظارت اخلاقی کمیته های مذکور باشد و همچنین حمایت از کمیته های سازمانی اخلاق در پژوهش موجود در جهاد دانشگاهی نسبت به تشکیل کمیته های سازمانی جدید در جهاد دانشگاهی، در اولویت است.

کمیته اخلاق در پژوهش جهاد دانشگاهی مسئولیت تصمیمات کمیته های سازمانی را بر عهده دارد و نظارت کامل بر فعالیت های این کمیته ها خواهد داشت، این کمیته در راستای کاهش استفاده از حیوانات و ارتقای روش ها و فناوری های جایگزین حیوانات آزمایشگاهی است و آموزش و توانمندسازی پژوهشگران در خصوص کاربرد اصول اخلاق در پژوهش به طور مستمر انجام می گردد.

وب سایت کمیته اخلاق جهاد دانشگاهی نقش مهمی در ایجاد دسترسی به منابع و اطلاعات مرتبط با اخلاق در پژوهش را برای پژوهشگران دارد به همین دلیل باید همواره به روز بوده و به مرور امکانات بیشتری را در اختیار پژوهشگران قرار دهد.

کمیته اخلاق در پژوهش جهاد دانشگاهی از بازخورد تمامی پژوهشگران و صاحب نظران جهت ارتقای فرآیندهای علمی و اجرایی خود استقبال می نماید.

آنالیز، تصویب و نظارت اخلاقی طرح نامه های پژوهشی

اهداف کوتاه مدت کمیته اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی جهاد دانشگاهی سه محور اصلی را مدنظر قرارداده که اولین آنها مربوط به آنالیز، تصویب و نظارت اخلاقی طرح نامه های پژوهشی می گردد.

آنالیز طرح نامه های پژوهشی حوزه زیست پزشکی واحدها، پژوهشکده ها و پژوهشگاه های جهاد دانشگاهی با موضوع کارآزمایی بالینی (مشارکت نمونه های انسانی) با سلول های بنیادی و مطالعات بین المللی و تاسیس کمیته های سازمان اخلاق در پژوهش در جهاد دانشگاهی جهت آنالیز سایر طرح نامه های پژوهشی حوزه زیست پزشکی واحدها، پژوهشکده ها و پژوهشگاه های جهاد دانشگاهی (طرح نامه هایی که در خصوص کارآزمایی بالینی با سلول های بنیادی و مطالعات بین المللی نیستند) از مهمترین اهداف کوتاه مدت این کمیته اخلاق است.

همچنین آنالیز طرح نامه های ارجاع شده از سوی کمیته های سازمانی اخلاق در پژوهش جهاد دانشگاهی به دلیل تعارض منافع یا اشتراک منافع، رسیدگی به اعتراض در خصوص تصمیمات کمیته های سازمانی اخلاق در پژوهش جهاد دانشگاهی و رسیدگی به تخلفات پژوهشی واحدها، پژوهشکده ها و پژوهشگاه های جهاد دانشگاهی از دیگر اهداف کوتاه مدت این کمیته اخلاق زیست پزشکی است.

هماهنگی فعالیت های کمیته های سازمانی اخلاق در پژوهش جهاد دانشگاهی

حمایت از فعالیت های کمیته های سازمانی اخلاق در پژوهش جهاد دانشگاهی و ایجاد هماهنگی عملکرد آن ها با کمیته اخلاق در پژوهش جهاد دانشگاهی، نظارت بر کیفیت فعالیت های کمیته های سازمانی اخلاق در پژوهش جهاد دانشگاهی و تشویق کمیته سازمانی برگزیده یا انحلال کمیته سازمانی در صورت عدم رعایت مقررات لازم از جمله مواردی است که در این بخش مورد توجه قرار گرفته است.برگزاری نشست ها، همایش ها برای اعضای هیات علمی، پژوهشگران معین احتیاجهای آموزشی اعضای هیات علمی و پژوهشگران جهاد دانشگاهی در خصوص موضوعات مرتبط با اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی، برنامه ریزی و برگزاری نشست ها، همایش ها و دوره های آموزشی مرتبط با اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی (اولویت برای اعضای هیات علمی و پژوهشگران جهاد دانشگاهی) از دیگر اهداف مورد توجه به شمار می رود.

همچنین اطلاع رسانی به واحدها، پژوهشکده ها و پژوهشگاه های جهاد دانشگاهی در خصوص بخشنامه ها، آئین نامه ها و دوره های آموزشی ارائه شده توسط کمیته ملی اخلاق یا جهاد دانشگاهی از دیگر اهداف است.